پاورپوینت بررسی مرمت و حفاظت آثار موزه ها
 
بخشی از مطلب
اشیائی که به موزه وارد می شوند،اغلب در شرایط مساعد نمی باشند و نیاز به مرمت و حفاظت
دارند؛بنابراین،شیء جدید پس از آنکه مراحل ثبت در دفتر اموال را طی کرد باید تحت معاینه و
آزمایش قرار گیرد.
در مرحله ی اول،پس از معاینه،اگر شیء دارای حشرات موذی  و یا کپک باشد باید به آزمایشگاه و
کارگاههای مربوط برای مبارزه و دفع آنها سپرده شود.
به طور کلی مواد غیر آلی نسبت به آثار آلی مقاومتر می باشند و نیاز به حفاظت چندانی ندارند ولی
به هر حال هر اثر چه آلی و چه غیر آلی باید تحت مراقبت قرار گیرد تا در معرض آسیب و فساد
نباشد.
در تمام موزه ها آثار معدنی در شکلهای مختلف حضور دارند،به طور مثال کریستالینها در موزه
های زمین شناسی قرار دارند ولی در موزه های هنری آثار معدنی در اشکال تراشیده  و حتی ساده
کاربردی بخش عظیم مجموعه ها را تشکیل می دهند.سختی این آثار متفاوت است و برچسب سختی
کانیها را در ده گروه قرار می دهند.گروه کانیهای سخت تر می توانند کانیهایی از گروه نرمتر را
خراش دهند و کانیهای نرم حتی با یک فشار ناخن دسا هم خراش برمی دارند.سنگهای رسوبی چون
دارای خلل و فرج هستند زوال پذیر می باشند،زیرا نمک در خلل و فرج آنها رسوخ می کند و
همچنین به آسانی رطوبت را جذب می کنند و این نکته سبب پوسته شدن سطح این سنگها می گردد.
بنابراین،اشیاء و یا آثار کانی باستانی را باید زهکشی کرد و یا آنکه در مکانهای کاملاً خشک قرار
داد.سنگ مرمر که در مجسمه سازی از دورانهای باستانی کاربرد فراوان داشته است احتیاج به
مراقبت زیاد دارد،از جمله آنکه نباید در مخزن نزدیک تراشه های چوبی قرار گیرد،زیرا روی آن
لکه ایجاد می شود،قطعات فلزی مانند میخ و پیچ هم همین اثر را بر روی سنگ مرمر دارند.بنابراین
مجسمه های سنگی مرمر را در مخزن موزه ها باید در صورت امکان با پارچه های ضدخاک و ضد
آتش پوشاند.اشیاء ساخته شده از سنگ مرمر در تالارهای نمایش را باید مرتب گردگیری کرد.در
سرزمینها و تمدنهای باستانی که فلز کمیاب بود و یا در دسترس نبود،مردم ابزارهای خود را از
سنگ چخماق و آتش زنه و انواع شبه کوارتزها می ساختند.این آثار چندان آسیب پذیر نمی باشند ولی
بیشترین صدمه ای که به آنها وارد می گردد در داخل موزه و بر اثر بی دقتی موزه داران در حمل و
نقل و جابجایی آنهاست که سبب شکستگی آنها می شود و همچنین انباشته شدن بی اندازه و نامنظم
اشیاء در مخزنها نیز از مواردی است که موجب لطمه زدن به آثار می شود.
نگهداری و حراست از آثار تهیه شده از گل خام دارای مشکلات زیادی است.اگر شیء با ارزش باشد
و تغییرات فیزیکی آن چندان مسأله ساز نباشد شیوه ای که توصیه می شودآن است که شیء را ابتدا
در کوره حرارت داد و پخت و سپس در مخزن قرار داد،یا آنکه از روش تزریق مواد پلاستیکی مایع
به آن استفاده کرد.اشیاء سفالینه که به خوبی حرارت دیده باشند،نسبتأ مقاوم هستند.آثاری که در چندین
هزار سال قبل ساخته شده اند هنوز هم محکم می باشند ولی سطح آنها آسیب پذیر است،برای مثال
برخی از آنها دارای تزئینات «فرار» می باشند،زیرا سفالگر برای تهیه این تزئینات از رنگهای
محلول در آب استفاده کرده است.بنابراین،به هنگام تمیز کردن آنها باید قلم ماهوت پاک کن خشک به
کار برد و گاه در مواردی نیز می توان از چوب خلال دندان استفاده کرد.
آبگینه های جدید مقاوم می باشند ولی شیشه های باستانی چون دارای مواد قلیایی بیشتری هستند آسیب
پذیرند.این شیشه های باستانی را در آزمایشگاه باید ترمیم و محافظت نمود و در محفظه های خلأ در
معرض نمایش قرار داد و یا در مخزن نگهداری کرد.همچنین می توان یک بسته حاوی سیلیس را در
ظرفی در کنار این آبگینه ها قرار داد تا رطوبت را جذب کرده و مانع از تخریب اثر گردند.
اشیاء نقره ای را باید ابتدا کاملأ تمیز کرد و سپس در مخزن قرار داد.نقره به آسانی تیره می
شود،بخصوص در مجاورت ترکیبات گوگرد،که به هر حال در جو شهرهای صنعتی فراوان
است.سپس اشیاء نقره ای را نی توان در لفافهای محافظ یا جعبه های مقوایی قرار داد تا امکان تأثیر
ترکیبات گوگرد را تقلیل دهد و از سیاه شدن آنها جلوگیری کند.
اشیاء و آثار ساخته شده از طلا نیاز به حفظ و مرمت چندانی در مخزنها ندارند،تنها خطری که آنها
را تهدید می کند سرقت است.اغلب موزه ها مجموعه های طلای خود را که در معرض نمایش نمی
باشند در بانکها به امانت می گذارند.
اشیاء ساخته شده از مس و الیاژهای آن را باید ابتدا کاملأ تمیز و با میله های مخصوص که سر آنها
از چرم است براق نمود و سپس به مخزن سپرد.با پوشش محافظ از مواد شیمیایی پلی اکیلن و استات
سلولز بر روی سطح شیء نیز می توان برای به تعویق انداختن سیاه شدن اثر استفاده کرد.در موزه
داری توصیه می شود که زنگار یا «پاتین» روی آثار فلزی قدیمی،بخصوص مفرغ و برنز را حفظ
کرد و برای برداشتن آن اقدام نکرد.ولی احتمال دارد که در این آثار فساد ظاهر شده
باشد،بنابراین،باید ابتدا آن فساد را برطرف کرد و سپس به مخزن سپرد تا از فساد بیشتر جلوگیری
شود.
چنانچه احتمال فساد بیشتر و گسترش آن باشد شیء را باید در یک محفظه خلأ قرار داد و یا آنکه در
جعبه ی آن تعدادی از ژلهای جاذب رطوبت مانند ژل سیلیکات قرار داد.
در موزه های آثار باستانی و هنری اشیاء ساخته شده از آهن و آلیاژهای آن فراوان است.اشیائی که به
صورت سالم به موزه وارد می شوند لازم است بدقت تمیز شده،زنگ خوردگی آنها برطرف
شود،سپس می توان از نوعی پوشش محافظ که مانع تماس هوا با سطح فلز می گردد استفاده کرد و
سطح شیء را با لایه ای از آن پوشاند.اکنون در بازار فرآورده های تجاری متعددی از مشتقات نفت
عرضه می شود که برای پیشگیری از زنگ زدگی آهن و فولاد مفید است که موزه ها هم می توانن
از آن استفاده کنند.اشیائی که زنگ خوردگی شدیدی داشته باشند ابتدا باید زنگ خوردگی آنها را مهار
کرد و سپس در مخزن قرار داد.
اشیائی که دارای منشأ آلی می باشند نسبت به شرایط محیطی خود بسیا حساستر از مواد غیر آلی می
باشند.رطوبت بالا که باعث پرورش انواع کپکها می گردد،حشرات موذی مانند موریانه و برخی از
سوسکها،کرم،بید و .. از خطرهای دائمی می باشند.همچنین گرمای بیش از حد و رطوبت و خشکی
ممکن است موجب تاب یا شکاف برداشتن اثر شوند.تمامی اشیائی که دارای منشأ آلی می باشند باید
ابتدا از نظر ابتدا به حشرات و کبک کنترل و سپس به مجموعه سپرده شوند؛چه می توانند بلاهایی را
ایجاد کنند که ریشه کردن آنها ساده نیست و سایر آثار مجموعه را هم مبتلا می سازد.
برای آثار آلی درجه حرارت مساعد بین 68 تا 80 درجه سانتیگراد می باشد.حداکثر درجه ی
رطوبت بر آنها نیز 50 درصد است.برخی از اشیاء نیاز به درجه رطوبت بیشتر و یا کمتر
دارند.برخی از موزه ها برای چاره جویی،سیستم تهویه مطبوع را در تالارها و همچنین در مخزن و
انبارها و نیز بخشهای تحقیقاتی و دفترهای کار و آزمایشگاهها هم تعبیه می کنند.نگهداری تابلوهای
رنگ روغن و تابلوهایی که بر روی بوم تهیه می شوند از مشکلات موزه های هنرهای زیبا می
باشد؛زیرا این آثار بر اثر حرارت و رطوبت بالا آسیب می بینند.اغلب موزه ها آنها را در اتاقهایی با
تهویه مطبوع و رطوبت نسبی 50 تا 55 درصد نگهداری می کنند.نقاشیهای روی چوب و همچنین
قابهای چوبی در تحت همان شرایط ذکر شده تاب بر میدارند.موزه ها تابلوهای رنگ روغن را در
مخزنها بر روی پایه ها و یا میله های متحرک قرار می دهند که از سقف آویزان می شود و به هنگام
مراجعه می توان آنها را به آسانی حرکت داد.
آثار ساخته شده از استخوان،عاج و شاخص گرچه مقاوم به نظر می رسند،اغلب مورد حمله ی
جوندگان،کپک . حشرات قرار می گیرند.عاجهای قدیمی نسبت به تغییر درجه حرارت و رطوبت
حساس می باشند.بهترین درجه رطوبت برای عاج رطوبت نسبی 55 درصد شناخته شده است.چنانچه
اشیاء در وضعیت و شرایط نامساعدی باشند.
بهتر است که ابتدا آنها را در آزمایشگاها تقویت کنند و سپس برای ویترین تالار و یا مخزن انتخاب
نمایند.اشیاء چوبی باید به دقت معاینه شوند تا در صورت وجود حشرات در آنها ضدعفونی گردند.این
کار در آزمایشگاه موزه و یا در مؤسسات تجاری می تواند انجام پذیرد و آنگاه شیء به مخزن سپرده
شود.اشیاء چوبی نیز نباید در معرض حرارت و رطوبت بالا قرار گیرند.اشیاء چوبی رنگ شده و یا
نقاشی شده بی شک نیاز به مواظبت خاص دارند.اشیاء لاکی باید در رطوبت نسبی بالا در حدود 55
درصد قرار گیرند و اثاثه چوبی را نیز باید هرچند گاه روغن زد.
ئر موزه ها یمردم شناسی و موزه های تاریخی طبیعی آثار چرمی و پوست خام به مقدار زیاد
نگهداری می شود.پوستهایی که با روشهای ابتدایی چون دودی کردن،مالیدن  با فضولات حیوانات یا
ادرار دباغی شده اندچندان مقاوم نیستند و چنانچه رطوبت کافی به آنها نرسد خشک و شکننده می
شوند.پستها و چرمهایی را که فقط با چرب نمودن دباغی کرده اند باید با یک لایه وازلین
پوشانده،سپس در مخزن قرار داد و کریستالهای ماده پارادی کلوره بنزن را در محفظه ی آنها قرار
داد.رطوبت نسبی مورد نیاز این آثار 50 تا 55 درصد می باشد،ولی چنانچه رطوبت به 70 درصد
برسدخطر کپک زدن ایجاد می شود.
مو و پوست حیوانات،بخصوص اگر مقداری از چربی حیوان و یا هرگونه زواید آلی دیگر همراه آن
باشد مورد حمله حشرات قرار می گیرد،لذا آنها را باید قبل از قرار دادن در مخزن کاملأ تمیز کرد و
سپس به مجموعه سپرد.پوستینهایی را که در موزه های مردم شناسی و یا هنرهای سنتی در ویترین
قرار دارند می توان با قرار دادن نفتالین یا مواد مشابه در کنار آنها حفاظت کرد و آنچه را در مخزن
نگهداری می شود می توان در داخل کیسه های محتوی نفتالین قرار داد.
منسوجات را از قبیل پارچه،لباس،زیرانداز،روانداز،تور و غیره،چه در ویترین و چه در مخزن نباید
به طرزی قرار داد که چین بخورد یا تا شود؛زیرا با این کار تارها تضعیف می گردد و بر اثر عدم
استفاده پاره می شود.پارچه ی بلند را برای نگهداری در مخزن باید به دور یک استوانه ی چوبی
پیچید و این استوانه را می توان به دیوار کوبید و یا از سقف آویزان کرد.داخل لباسها را می توان به
دیوار کوبید و یا از سقف آویزان کرد.داخل لباسها را می توان با کاغذهای نرم زرورقی پر کرد تا
مانع از چین خوردگی آنها شود و سپس با کیسه ی پلاستیک پوشاند و آویزان کرد.
حشرات به منسوجاتی که از الیاف حیوانی تهیه شده اند مانند پشم،ابریشم و غیره حمله می
کنند.بنابراین،باید آنها را تمیز کرد و آنگاه ضد بید یه آنها افزود.قطعه ی پارچه های کوچکتر را می
توان در کیسه های کوچک خمراه با کریستالهای نفتالین قرار داد.همچنین باید مراقب بود که آنها در
برابر نور رنگ نبازند.رطوبت مناسب برای منسوجات میان 40 تا 50 درصد است.اشیائی که از
بوریا و مانند آن ساخته شده اند،ترد و شکننده می باشند.یکی از راهای جلوگیری از ترد شدن
پوشاندن سطح شیء با محلول موم و سقز و یا اسپری پلی اتیلن پلاستیک است.به طور کلی باید یک
رطوبت نسبی 50 تا55 درصد برای آثار حصیری نیز منظور داشت.
کاغذ نسبت به رطوبت هوا بسیار حساس است و از طرف دیگر حشرات و کپک نیز به آنها حمله می
کنند.استانداردهای کتابخانه ها باید برای کتابهای موزه نیز رعایت شود.نسخه های دستنویس کمیاب
نیز به مراقبت ویژه دارند.نقشه های چاپی و چاپ سنگی را باید بر روی توری سوار کرد و با کمک
کاغذ برنج که در چین و ژاپن تهیه می شود در محل قرار داد و آنگاه روی آن را مجددأ با توری
پوشاند.برای پوشاندن سطح نقشه های چاپی از یک ورقه شفاف استات سلولز و یا پلاستیک هم می
توان استفاده کرد.چنانچه در تالارهای نمایشگاه از آنها شود می توان آنها را میان دو صفحه ی
خلألوسیت (پلاستیک فرانما به صورت ورقه) و یا پلکسی گلاس (پلاستیک شیشه مانند و شفاف)قرار
داد.
در موزه های تاریخ از روزنامه های قدیمی استفاده می شود.ساده تریت روش برای محافظت آنها که
در کتابخانه ها هم متداول است صحافی در جلدهای ضخیم  و یا قاب گرفتن آنهاست که با این کار می
توان آنها را به طور افقی تنظیم کرد.
د) ارئه و نمایش آثار
کار اصلی موزه ارائه ی آثار است ؛زیرا مجموعه موزه برای بهره برداری بازدیدکننده گردآوری
می شود و کار موزه داران آماده سازی و ارئه آن آثار در تالار موزه یا بخش مطالعاتی است.معرفی
شیء باید چنان باشد که به آسانی ارتباطی مستقیم میان آثار و بازدیدکننده برقرار کند.بازدیدکننده خواه
نوجوانی باشد که همرا سایر همکلاسان و مربی به بازدید آمده،خواه یک پژوهشگر منفرد یا
گردشگر،و آثار مجموعه موزه خواه یک اثر هنری نادر باشد،خواه یک فسیل تاریخ طبیعی و یا
ماکت دستگاه فنی،یکسان مشمول این برقراری ارتباط می باشند.آثار ارئه شده در تالارهای موزه ها
ی مختلف ممکن است برانگیزنده شگفتی  و محرک نیروی تخیل باشند،یا آنکه حقایق علمی و فرایند
علوم جدید را تشریح کنند و یا پیشداوریهای گذشته را نسخ کرده،موجب بهره وری علمی،فرهنگی
وهنری گردند و مناسب با توسعه باشند.
دستور کار و اهداف موزه هر چه باشد بستگی به ویژگی مجموعه دارد و این ویژگی نیز از محتوای
علمی مجموعه سرچشمه می گیرد.تک تک اشیاء یک مجموعه اسناد و شواهدی بر صحت وسقم
محتوای علمی آن هستند و به استناد همین اسناد و مدارک ارائه شده است که بازدیدکننده می تواند
خود درستی و یا نادرستی مطالب مطرح شده در موزه را سنجیده،درباره آن قضاوت کند و اعتبار
علمی موزه ها از اینجا ناشی می شود که اسناد حقیقی و واقعی را در اختیار بازدید کننده قرار می
دهند.موزه شناسان معتقدند که یک موزه همانند یک کتاب است،هر تالار موزه یک فصل کتاب،هر
ویترین یک عبارت و هر شیء جمله ای از مطالبی است که موزه ان را مطرح می سازد.از مقایسه
موزه با کتاب نتیجه می گیریم که وسیله ی بیان مضمون مورد اشیاء و آثار می باشند.مضمون و
محتوای موزه هر چه باشد باید از چند اصلی پیروی کند:
تمامی اشیاء در پرتو معیارهای علمی،هنری و روانشناسی قرار گیرند.
2.هر شیء همراه با اشیاء دیگر و مطالب تشریحی و مستند که به صورت نوشتاری یا تصویری
تهیه می شود در ویترین چیده شود و ترکیب آنها به نحوی باشد که در مجموع مطالب به هم
پیوسته ای را برای بازدیدکننده بیان کند.
3.مجموع اشیاء و مطالب تشریحی در یک بستر طبیعی و یا میراث فرهنگی جای داشته باشند.
نحوه نمایش آثار
تا حدود نیم قرن پیش نحوه ی ارائه ی آثار در موزه های غرب بر مبنای ذوق و سلیقه و شناخت
زیبایی بود،حتی موزه هایی که در گروه هنری جای نداشتند از این اصل پیروی می کردند.ولی کم کم
از اواسط قرن بیستم معرفی و ارائه جمعی آثار بر مبنای ارتباط بین آنها قرار گرفت و شیوه ارائه و
نمایش اثر به طور منفرد منسوخ گشت.در حال حاضر فقط در موزه های هنری در مورد آثار هنری
زیبا مانند نقاشی و مجسمه سازی از شیوه ارائه منفرد شیء و بر مبنای شناخت زیبایی استفاده می
شود.ولی گهگاه دو شیوه نامبرده ارائه منفرد و جمعی به صورت همراه با یکدیگر نیز به کار گرفته
می شوند.اکنون سه شیوه ی برقرار شده یعنی ارائه بر مبنای شناخت زیبایی؛ارائه مستند آثار و ارائه
اکولوژیکی مجموعه هریک جایگاه مشخص خود را به دست اورده است.
این سه شیوه را می توان برابر همان گروه تقسیم بندی تاریخی،هنری و علوم به کار گرفت.
1.ارائه بر مبنای شناخت زیبایی :
این شیوه برای موزه های هنری کاربرد دارد،زیرا در این موزه ها شیوه کار بر مبنای نمایش
انفرادی آثار قرار دارد.در این صورت بر نکاتی چون انتخاب زمینه مناسب،نور،فضا و حجم تأکید
می شود.در این موزه ها وسایل و لوازمی که جنبه آموزشی و مستند دارند در مقدمه موزه یا تالار
برای شناخت اثر منظور می شود و یا آنکه این وسایل را در مسیری موازی با مجموعه موزه قرار
می دهند.اگر آثار،مربوط به تمدنهای باستانی باشند و با دید هنری ارائه شوند معمول بر این است که
چندین اثر را در کنار هم قرار می دهند تا تصویر کاملی را از نحوه ی زندگی و فرهنگی زمانه نشان
دهند.
آثار هنرهای تزئینی مربوط به یک زمان و یا مکتب مشخص را می توان در یک تالار گردآوری
کرد،زیرا در این شرایط بازدیدکننده می تواند به آثار هنری به صورت بخشی از فرهنگ خاص و
همچنین یک خلاقیت فردی نگاه کند.
2.ارائه مستند آثار :
این شیوه برای موزه های گروه تاریخی مانند باستانشناسی،انسانشناسی و مردم شناسی مناسب
است.اهداف آنها زنده ساختن یک مجموعه فرهنگی است از طریق ارائه ترکیبی آثار موزه ای به
کمک وسایل سمعی و بصری و اسناد فرجسته کامل.در این شیوه نمایشگاهی و ارائه آثار مجموعه
تالارها را برای بازدید همگانی و تالارهای مطالعاتی  را برای کارشناسان در نظر می گیرند و در
همان حال ارتباط میان آنها را نیز برقرار می کنند و عوامل مطالعاتی مختلف را در رشته هایی چون
جغرافیا،اقتصاد،جامعه شناسی،هنر،تاریخ ادیان و توسعه ی شهری به هم پیوند می دهند.
3.ارائه اکولوژیکی مجموعه :
این نحوه برای موزه های علوم طبیعی کاربرد داشته،محیط نمایشی لازم را برای ارائه علمی آثار
انسانی و انواع مختلف گونه های گیاهی و جانوری فراهم می سازد و نحوه ارئه علمی آثار انسانی و
محیط زیست او را نیز تحت نفوذ خود قرار می دهد.
ویترین و غرفه هایی که اشیاء و آثار در آن به نمایشگاه گذارده می شوند باید با خود آثار و اشیاء
هماهنگ باشد.معماری داخلی امروزه در کارهای نمایشگاهی معیارهای تزئینی جدیدی را ارائه می
دهد که اغلب شیء را در برابر تزئینات چشمگیر جنبی می گذارد،یا آنکه به بکلی آن را تحت شعاع
تزیینات قرار می دهد،حتی در مواردی با خود شیء نیز تضاد و تباین پیدا می ند.
یکی دیگر از دشواری های تحمیل سبکهای مختلف تزیین در ویترین آرایی یا غرفه سازی در موزه
ها آن است که سبکهای ارائه «جدید» به منظور «امروزی» جلوه دادن شیء رابطه و پیوند آن را با
گذشته اش قطع می کند تا آن را یک شیء امروزی جلوه دهد.در حالی که موزه داران باید مراقب
باشند که چهارچوب و فضای نمایش شیء یا اثر با خور آن کاملأ متناسب و همنوا باشد.
برچسب (اتیکت) در ارائه آثار موزه سهم بسزایی دارد.کاربرد برچسب برای دادن اطلاعات به شکل
کاملأ فشرده و قابل درک درباره اثر می باشد.دشواری کار تعیین میزان «فشردگی و قابل درک
بودن» و در نظر گرفتن گروه مخاطبان موزه است.در نمایشگاههای موقت که اغلب شیء از یک
دیدگاه خاص بررسی می شود کار آسانتر است،ولی در نمایشگاههای ثابت موزه کار بسیار دشوار
است،بنابراین اغلب توصیه می شود که روی هر برگه ی برچسب،دو نوع اطلاعات نوشته شود:
سطر اول با حروف درشت سیاه و قابل دیدن از فاصله بسبتأ دور نوشته شود و در برگیرنده ی
اطلاعات اساسی درباره ی هویت و شناخت شیء باشد،و سپس در سطرهای پایین تر اطلاعات و
آمار مورد نظر موزه نگاشته شود.بازدیدکننده چنانچه با همان مطالب سطر اول راضی شود و آنها را
کافی بداند به سوی شیئی دیگر می رود،ولی اگر نیاز به اطلاعات بیشتری داشته باشد از مطالب
سطرهای پایین نیز استفاده می کند.به هر حال در داخل ویترین توجه اصلی با خود شیء است و بعاد
برچسب نباید خیلی بزرگتر از شیء باشد و نظر بازدیدکننده را از آن منحرف نماید.جای مناسب
برای برچسب در داخل ویترین نزدیک شیء است.
چنانچه آثاری که در یک ویترین با یک ضلع آن قرار دارند کم و بیش از یک گونه باشند برچسب یا
اتیکت جمعی و عمومی نیز توصیه می شود.در برچسب جمعی علاوه بر مطالبی درباره هویت
مشترک اشیاء و ارجاعات مورد نیاز موزه،شماره ثبت هر شیء –که از الزامات برچسب است- نیز
باید ذکر شود؛همچنین باید یک شیوه ی مناسب ثبت شماره ها بر روی برگه ی برچسب با همان نظم
اشیاء در ویترین اعمال گردد.
در ورودی هر تالار باید یک تابلو بزرگ نصب کرد و تمام اطلاعات را درباره ی مجموعه ی در
معرض نمایش در تالار درج نمود.این تابلو باید با خط درشت نوشته شود،به نحوی که از فاصله کمی
دور و هنگامی که چند بازدیدکننده در برابر آن قرار دارند به آسانی قابل خواندن باشد.برای این
منظور ساده ترین روش استفاده از فوتواستات است.البته می توان از روشهای دیگر مانند حکاکی بر
روی ورقهای فلزی نیز استفاده کرد.در هر حال باید ورقها را قاب کرد تا هم حفاظت شوند و هم
شکیل تر باشند.این نکته درباره ی برچسب های کوچک هم توصیه می شود،ولی کاربرد آن فقط در
مورد نمایشگاههای ثابت و آثاری است که در موزه همیشه در معرض نمایش می باشند.
دفترچه ی راهنمای هر تالار نیز وسیله ی دیگری است که خصوصا موزه های بزرگ می توانند
اطلاعات دقیق تر را از طریق آن به بازدیدکننده ارئه کنند.تعداد صفحات این دفترچه به محتوای
مجموعه بستگی دارد و اغلب بین 4 تا 6 صفحه می باشد.
همچنین موزه های بزرگ و یا حتی کوچک مجموعه ای از تک نگاریها را که درباره ی محتوای
علمی موزه توسط کارشناسان امر به چاپ رسیده است گردآوری می کنند و تمامی یا بزرگترین آنها
را به شیوه ی فوتواستات بر روی مقوا بزرگ نموده،داخل یک لفاف پلاستیک شفاف قرار می
دهند.سپس تمامی آنها را داخل یک برگه دان بزرگ جای داده،در برگه دان داخل هر تالار کنار یم
نیمکت قرار می دهند تا بازدیدکننده در حال استراحت از اطلاعات فنی،هنری و یا تاریخی که در آن
برگه ها موجود است استفاده کند.شایسته است که تمامی برچسبهای یک موزه با متن و رسم الخط
یکدست،مناسب و به یک شیوه دستنویس و یا ماشین شده در ابعاد یکسان تهیه شود؛آن گروه از
تابلوهای داخل تالار نیز که قاب می شوند باید دارای همین ویژگی باشند.جنس برچسبها را می توان
از کاغذ،مقوا،پلکسی گلاس و فلز انتخاب نمود،ولی باید در تمامی موزه به صورت یکسان و یکدست
به کار رود،زیرا علاوه بر زیبایی،بازدیدکننده را هم بهتر راهنمایی می کند.
نقشه نیز از راههای ارتباط تصویری است که در نشر اطلاعات در نمایشگاههای موزه ها کاربرد
فراوان دارد.نقشه ها را در ابعاد و طرحهای مختلف می توان به کار برد: الف) طرحهای ساده و
کوچک در داخل ویترین و همراه با چسبها.در این مورد نیز باید توجه داشت که نقشه و طرح با شیء
رقابت نکند. ب) نقشه های بزرگ دیواری که حتی علاوه بر محتوای علمی خود دارای جنبه تزیینی
نیز می باشند.این نقشه ها بخصوص نقشه های جغرافیایی چاپ شده این امتیاز را دارند که به طور
آماده در دسترس قرار دارند،بنابراین،اصالت آن از نظر علمی مورد سوال قرار نمی گیرد.نقشه های
بزرگ دیواری نیز باید رنگ متداول در موزه را داشته باشد همچنین دارای سایر نکات تزیینی چون
رسم الخط و قاب باشد و موجب تضاد و تباین نیز نگردد.در خاتمه یادآور می شود که گرچه این
عوامل مختصر تزیینی موجب جلوه موزه می گردد،باید دقت کافی به عمل آید که بیش از آثار 
مجموعه جلب توجه ننمایند.
نحوه ارائه و نمایش آثار در فضاهای موزه
ارائه و نمایش آثار همراه با برچسبهای مختلف و سایر اطلاعات نوشتاری و بصری به چندین شکل
انجام می گیرد.
1.ارائه و نمایش آثار در داخل تالار به صورت آزاد: الف) قرار دادن آثار به روی پایه؛ ب) نصب
آثار بر روی دیوار؛ ج) استقرار در داخل غرفه ها.
آثار مسطح و سنگین که اغلب از تزیینات معماری می باشند بر دیوار تالارها نصب می شوند.چنانچه
اثر آسیب پذیر باشد باید آنها را با قاب و شیشه محافظت کرد و سپس نصب نمود.
قرار دادن اشیاء در داخل غرفه هایی در تالار نمایش مناسب موزه های مردم شناسی می باشد.چنانچه
موزه در یک ساختمان تاریخی باشد،امکانات معماری خود چنین فضاهایی را در اختیار طراحان
موزه قرار می دهد.
سبک معماری و تزیینات ساختمانهای قدیمی که در آن موزه تأسیس می شود اغلب دارای تضاد با
شیوه های ارائه آثار می باشد.در موزه آبگینه تهران با نصب یک غرفه ساده،زمینه مناسب برای
ویترینهای تفننی و هنری و نورپردازی مناسب ارائه شیشه های دوران صفوی میسر شده است.در
این مورد نیز یک برچسب جمعی توصیه می شود.
2.نمایش و ارائه آثار در داخل ویترین: الف) نمایش آثار نخبه در ویترینهای انفرادی؛ ب) ویترینهای
جمعی عمودی؛ ج) ویترینهای افقی جمعی؛ د) ویترینهای زمینی.
آثار نخبه در ویترینهای انفرادی و دارای تجهیزات ایمنی کامل به نمایش در می آیند و چنانچه دارای
حجم مناسب باشند در ویترنهای عمودی قرار می گیرند.در مورد آثار نخبه و منحصر به فرد باید
اطلاعاتی بیش از یک برچسب معمولی در اختیار بازدیدکننده قرار داد.این مطالب باید موجز و ساده
تهیه شده باشد و به صورت نوشتار،طرح و یا وسایل بصری دیگر ارائه گردد و ترجیح دارد که
روی مواد شفاف باشد تا فضای داخل ویترین و شیء را تحت شعاع قرار ندهد.
توصیه می شود که نسخه های دستنویس نادر در ویترنهای افقی در معرض نمایش قرار کیرد.
ویترینهای افقی علاوه بر کتاب،مناسب نقشه،مینیاتور،بافته ها در اندازه کوچک و اشیاء کوچک سکه
می باشد که بازدیدکننده از بالا به آن نگاه می کند.
یکی از شیوه های موفق ایجاد بستر تاریخی در موزه هایی که مجموعه های آثار باستانی را در
اختیار دارند نمایاندن چگونگی کشف آثار است.بازسازی یک گور باستانی در کشف آثار که به
صورت جهیزیه مردگان دفن شده در اغلب موزه ها به صورت ویترین در کف تالار (ویترین زمینی)
ارائه شده است (موزه آبگینه تهران)
بازسازی یکی ترانشه یا برش کاوشهای باستان شناختی چگونگی حفظ آثار در دل خاک و در طول
زمان و دفینه ها را مجسم می کند.در موزه ی پول و سکه تهران یک دفینه سکه در داخل ویترین
بازسازی  شده است.
ویترینهای جمعی نیز مناسب ارائه و نمایش مجموعه هایی از اشیاء هستند که دارای حداقل یک
ویژگی مشترک می باشند.برای استفاده بیشتر از فضای داخل ویترین از پایه های متعدد با ارتفاعهای
مختلف استفاده می شود.تهیه ی برچسب عمومی و جمعی برای این ویترینها الزامی است.
نمونه متن برچسب عمومی و جمعی برای تصویر شماره 24:
قدمت سفالینه های دست ساز انسان در فلات ایران به هزاره ی هشتم پیش از میلاد مسیح باز می
گردد.انسان صنعتگر دریافت که با صیقل دادن سطح سفالینه های خود آنها را در برابر آب نفوذ
ناپذیر می کند.سپس به لعاب محافظ از سیلیکاتها دست یافت و انسان هنرمند با افزودن اکسیدهای
سنگین بر این لعاب آن را رنگارنگ ساخت و نقشهای هنرمندانه ای از این رنگ آمیزی به دست
آورد.پوشاندن سطح ظروف سفالین با قلع و روی مذاب نیز از کوششهای انسان خلاق در تکامل فن
لعاب سفالگری بود.
 
نمونه ای از آرایش عمودی در ویترینهای جمعی
نمونه برچسب عمودی :
هنرمندان سفالگر مسلمان در ایران از توان تزیینی لعابهای مختلف آگاهی کامل کسب کرده،از آن
بهره فراوان گرفتند و از نظر فنی به گونه های لعاب لطیف درخشان و مقاوم دست یافتند.فن ترکیب
اکسیدهای فلزی و سیلیس برای ساختن لعابهای رنگارنگ به کمال رسید و به ایجاد نقش در زیر لعاب
و روی لعاب منجر گردید.برای ایجاد نقشهای برجسته سفالینه ها را در قاب می فشردند و برای ایجاد
نقش کنده سفال مرطوب را با قلم حک می کردند و این خطوط  کنده مکمل نقشهای رنگارنگ می
گردید.سفالینه های دوران اسلامی افزون بر ارزشهای فنی و هنری،اسناد مصدر تمدن در سراسر
جهان اسلام و ایران نیز می باشد.
3.نمایش آثار در فضاهای باز و فضای سبز موزه : موزه هایی که دارای فضاهای باز و سبز
مکفی هستند می توانند مجموعه و یا بدل قطعات حجیم را که در برابر تغییرات جوی مقاوم می باشند
در فضاهای آزاد ارئه کنند تا در معرض دید افرادی که در خارج ساختمان موزه می باشند قرار
گیرند و سبب دعوت آنان به داخل موزه گردیند(تصویر 26 و 27).در موزه ی آبگینه تهران با نصب
دو ویترین مدور در دو طرف سر در ورودی اشیاء در معرض دید رهگذران می باشد.در موزه
«تماشاگه زمان» بازسازی شده ساعتهای آفتابی در کنار ورودی ساختمان نصب شده است.در موزه
حیات وحش دارآباد و بریانک با قرار دادن قفس جانوران زنده در فضای آزاد ارتباط مجموعه
جانوران تاکسیدرمی با طبیعت برقرار شده است.
آموزش در موزه ها
گردش سیاست فرهنگی موزه ها
سالها پیش مسئولیت موزه داران به گردآوری،حفظ ،پژوهش و نمایش آثار محدود می گیردید،ولی در
جهان امروز موزه داران رسالت فراگیر دیگری را به عهده دارند.در این زمان موزه دار وظیفه
تعبیر مفاهیم نهفته در آثار موزه ه ای و ارائه ارزشهای آن به تمامی گروههای مردم،بخصوص مردم
عامی را به عهده دارد.این تحول به تدریج و به درستی انجام گرفت.در مرحله ی اولبرنامه های جدید
موزه متوجه گروهی از افراد اجتماع شد که ارتباط چندانی با موزه نداشتند.نتیجه این اقدامات رضایت
بخش بود و به لطف این برنامه ها و رفت و آمد مردم،نه تنها موزه در پر کردن اوقات فراغت آنان جایی باز کرد بلکه آنان به ارزش آموزشی و فرهنگی آثار نیز پی بردند.پس از آن اندیشه دیگر ریشه
گرفت.با ارائه ایین شعار که موزه در برابر تمامی مردم جامعه بدون رعایت سن،جنس و یا
گروههای اجتماعی فرهنگی یکسان مسئول است،طرح ارائه خدمات فرهنگی در خور تمامی گروهها
مطرح شد.بررسیهای تحلیلی آمار بازدیدکنندگان نشان داده را به شوق آورده،موجب بازگشت آنان به
موزه می گردد و بی شک نمی توان این تأثیر بالقوه را به جامعه کنونی نادیده گرفت.
مجموعه های موزه ای مطالب زیادی برای ارائه دارند،ولی تا زمانی که این آثار در معرض دید
مردم قرار نگیرند،عقیم و بیهوده باقی می مانند.جوهر آموزش عبارت از انتقال علاقه،اطلاعات و
ارزشهاست،بنابراین،موزه ها خواسته و یا ناخواسته نمی توانند از کنار آن بگذرند.اغلب مردم
آموزش را فقط یک تعلیم ساده می دانند و آن را به صورت وسیله ای برای انتقال اطلاعات و
موضوعات ذهنی از یک فرد به فرد دیگر و از ذهنی به ذهن دیگر می بینند.برای آنان موزه نیز یک
نوع کتاب مرجع است که در آن اطلاعات ذهنی به طور زنده و با شکل خوشایندی ارئه شده
است.گروه دیگر آموزش را به معنای کارورزی در به کارگیری نیروی مغزی می دانند
بنابراین،آموزش را فراگرفتن،چگونه آموختن و معقول اندیشیدن می دانن.در این راستا موزه یاری
دهنده ی مناسبی است،زیرا آثار ارائه شده منحصرأ حقایق را بیان نمی کنند بلکه می توانند ارتباط و
پیوستگی میان اشیائی را که کتابهای درسی یا درسهای شفاهی بیان کرده اند و مورد توجه نیز قرار
نگرفته اند روشن نمایند.
در مورد هدف آموزش به خاطر سپردن مقداری حقایق علمی یا روشن به کارگیری منطق نیست،بلکه
هدف آن توسعه اندیشه و ادراک است.ممکن است پاره ای از مردم این ارتباط را نفی کنند ولی به هر
تقدیر اگر موزه ها بخواهند هر نوع پایگاه اجتماعی و یا فرهنگی واقعی ای را کسب کنند نمی توانند
از خدمت به آموزش دوری جویند و اگر آموزش بخواهد مؤثر باشد نمی تواند موزه  ها را نادیده
بگیرد.
توجه به امر آموزش در موزه ها موجب تغییر سیاست داخلی آنها نیز گردید و این تغییر به صورت
چرخش تمرکز توجه در اشیاء موزه ای به سوی مردم می باشد.اکنون نزدیک به نیم قرن است که
نشانه ای از تغییر سیاست فرهنگی کم و بیش در موزه های مردمی تغییر جهت داده و روشهای
آموزشی ساده به تدریج در آنها به اجرا در آمده است.
در این باره می توان از موزه ارمیتاژ در شهر سن پترزبورگ و موزه لوور در شهر پاریس نام برد
که در اجرای برنامه های ساده آموزشی با برگزاری گشتهای هدایت شده از همان آغاز پیشقدم بوده
اند.هر روز بیش از پیش در دفترچه های راهنما و نشریات موزه ها برنامه های آموزشی و جانبی به
بازدیدکنندگان اعلام و معرفی می شود مانند سخنرانیهای ساده،سمینارهای علمی،هنری و دانشگاهی
با استفاده از محتوای علمی موزه خواه در محل و یا خارج از موزه که مراجعه
پژوهشگران،دانشجویان،مربیان و دانش آموزان به موزه های هنری،تاریخی و علمی برای بازدید و
پژوهش را در پی دارد.امروزه مجموعه و اسناد و مدارک همراه با نظریه های علمی،تاریخی و
هنری موزه ها بیش از پیش در ارجاعهای پژوهشی ذکر می گردند و زیرنویس اشیاء،مطالب معرفی
هر ویترین و تالار به صورت دقیق و روشنتری ارئه می شوند و تابلو،نقشه و طرحها و ماکتهای
گوناگون بستر فرهنگی،تاریخی و طبیعی مناسب آثار را فراهم می سازند.
تسهیلات مناسب نمایش فیلم،ویدئو،اسلاید،فیلم اسرتیپ،اطلاعات تکمیلی یا جنبی درباره مجموعه و
فعالیتهای موزه اکنون گویاتر و با نیازهای آموزشی بازدیدکنندگان هماهنگتر شوند.
کمیته ای از مدیران موزه های کشور هلند در سال 1952 میلادی در قطعنامه ای اعلام کرد که موزه
ها نه تنها برای گروههای خاص بلکه  باید برای تمام مردم جاذبه ایجاد کند.در پی این قطعنامه موزه
های بزرگ اقدام به ایجاد بخشهای آموزشی نمودند.کمیته در قطعنامه ی خود بازدیدهای هدایت شده
در موزه ها و نمایشگاهها را به طور جدی توصیه کرد.در نتیجه ی این اقدامات روی آوری مردم به
سوی موزه ها فزونی گرفت و تعدادی از مربیان مدارس برنامه های درسی خود را با برنامه
آموزشی موزه ها تلفیق کردند و به دلیل موفقیتهایی که به دست آمد شعاع عمل موزه تا عمق مدارس
و دانشگاهها گسترش یافت.مدارس در کنار آزمایشگاه و کتابخانه های خود اتاقی را به موزه
اختصاص دادند و در موزه های مدارس،ماکت و نمونه های اشیاء موزه  های که به نحوی با دروس
مدرسه مربوط می شودجای دادند.آموزش تاریخ،علوم و هنر به کمک موزه ها رونق گرفت و در
بسیاری از موزه های هنری آموزش هنرها و صنایع دستی و بومی را نیز شامل شد.
به کارگیری تصویرهایی از کارهای او بیان و تفهیم کنند و یا آنکه فیلمهای ساده ای برای
بازدیدکنندگان جوان موزه نمایش دهند.کلاسهای کاردستی در خصوص آثاری که در موزه به نمایش
درآمده است نیز بسیار دقیق و مؤثر است،مثلأ اینکه کودکان یک دار گلیم بافی و یا یک طراحی از
یک مجسمه که در موزه در معرض نمایش است تهیه کنند.
همچنین بهتر است در پایان هر بازدید دفترچه ها و کارت پستالهایی نیز میان کودکان تقسیم شود تا به
رسم یادبود با خود به خانه ببرند.
موزه ها دریچه ای از جهان شگفتیها را به روی کودکان باز می کنند و برای همین اهداف است که
موزه ها آثار علمی و با ارزش فرهنگی را جمع آوری کرده،به نمایش می گذارند.موزه ها مجموعه
خود را برای نسل آینده بدقت حفظ و حراست می کنند تا از آنها چیزهایی بیاموزند و لذت ببرند.
وسایل کمک آموزشی در موزه ها
الف)وسایل سمعی و بصری
اکنون استفاده مناسب از وسایل مکانیکی سمعی و بصری متداول شده است.این وسایل دارایی عظیمی
برای موزه به شمار می آید.گاه نمایش یک فیلم،فیلم استریپ و اسلاید ارزش ملموسی را به مواد سه
بعدی موزه می افزاید.ولی باید توجه داشت که این وسایل فنی جنبه کمکی دارند و کاربرد آنها در
بستر فرهنگی و تاریخی و یا طبیعی موزه فقط می تواند پیوستگی میان آثار به نمایش درآمده را
برقرار کند و آنها را زنده نماید.استفاده از وسایل سمعی و بصری بازدیدکننده را یاری می دهد تا آثار
را بهتر مشاهده کند و از آنها لذت برد.همچنین سبب می شود تا درباره آنها به تفکر بپردازد.ولی
کاربرد ضعیف آنها وقت تلف کردن است و بهتر است بدون استفاده از وسایل بصری از آثار موزه
استفاده کرد.
سخنرانی همراه با نمایش اسلاید.نمایش اسلاید همراه با گفتار در اتاق درس یا تالار سخنرانی و آمفی
تئاتر موزه سبب گسترش مجموعه تصویرهای دیداری یک سخنرانی می شود بر روی پرده ی
پروژکسیون(نمایش اسلاید)آثار دست ساز هنری و یا آثار طبیعی که با فاصله های طولانی در زمان
و مکان پراکنده بودند،بر روی پرده نمایش کنار هم قرار گرفته،آماده ی مقایسه با یکدیگر می
گردند.طرح نمودارها،نقشه های زمینی،نقشه ای جغرافیایی و نقشه های دریایی را به وسیله اسلاید
می توان نشان داد و ساختار آثار و یا نمونه های موضع نگاری و شرح کیفیات عمل اکتشاف آنها را
معرفی کرد و بستر طبیعی و یا فرهنگی آثار را نیز در معرض نمایش قرار داد.
لنز دوربین عکاسی قابلیت و رسایی شگفت انگیزی دارد و قادر است از یک اثر باستانی و یا
عملیات کاوش،تصویر گسترده یا پانورامیک(پرده گسترده)ضبط کند و یا آنکه جزییات کوچک آن را
کلوزآپ(تصویر از نزدیک)ارائه دهد؛همچنین می تواند امتداد طولانی نواحی قطبی و یا نواحی
صحرایی و بیابانی،زندگی فشرده شهرهای جدید،ریزه کاری زیورهای باستانی و یا لطافت بالهای
یک حشره را بوضوح نشان دهد.یک سخنرانی همراه با نمایش اسلاید که با خلاقییت تنظیم شده باشد
موجب برانگیختن کنجکاوی و گسترش آگاهی بازدیدکننده موزه می گردد.از سوی دیگر تصاویر
اسلاید توان ادراکات ذهنی بازدیدکننده را بالا می برد.تصویر اسلاید در یک سخنرانی در واقع
بزرگنمایی یک شیء است که به علت ابعاد کوچک واقعی آن بیش از یک یا دو نفر بازدیدکننده قادر
نیستند در یک زمان آن را در ویترین تماشا کنند.
موزه داران آموزشی یا آموزشگران که به استفاده از اسلاید متکی می باشند باید محدودیتهای این
روش را شناخته،به جبران آن بپردازند.اسلاید در یک سطح افقی و در چهارچوب مستطیل تصویر را
منعکس می کند،بنابراین،اغلب آنها به خصوص تصاویر معماری بیشتر به بخشهای تزیینی در بنب
می پردازند و با آنچه بازدیدکننده ها از بنا می بینند متفاوت است.
نکته ی دیگر درباره ی ابعاد واقعی آثار است که در یک اسلاید مینیاتور و یک نقاشی دیواری یا یک
مجسمه کوچک یا مجسمه بزرگ یک اندازه بر روی پرده نشان داده می شوند و حاضران اغلب از
این انحراف آگاهی ندارند و حتی در پاره ای از موارد تصویر بر روی پرده سحرآمیز است در حالی
که شیء واقعی چنین جاذبه ای ندارند.
بنابراین،یکی از وظایف آموزشگران یادآوری و اشاره به حالت واقعی شیء است؛به طور مثال
چنانچه تصویر بزرگ شده است باید آموزشگر اندازه واقعی آن را ذکر کند و یا آنکه شیء به هنگام
عکسبرداری در وضع یا محلی قرار داده شود که ارتباط آن با یک شیء دیگر اندازه نسبی آن را
نشان دهد و اگر رنگ اسلاید نیز نادرست باشد،بخصوص در مورد آثار هنری،آموزشگر باید تذکر
دهد و چنانچه اسلاید مربوط به یکی از آثار خود موزه باشد حضار در جلسه باید از آن شیء در
داخل موزه نیز بازدید کنند.
پخش مکانیکی نوارهای صوتی گشتها :
موزه داران،بخصوص موزه داران آموزشی و آموزشگران اغلب باید منتهایی برای سخنرانی
گشتهای داخل موزه تهیه کرده،به شکل ضبط شده در نوارهای صوتی در اختیار بازدیدکنندگان قرار
دهند.نحوه ی استفاده از این نوارها به طور کلی بر دو گونه است: دستگاههای ثابت شنیداری و
دستگاههای سیار قابل حمل که هر یک از امتیازها و ضعف های خاص خود را دارد.
دستگاههای ثابت دارای انواع مختلف است،ساده ترین آنها که قدرت انطباق چندانی ندارند خاص
فضاهای عمومی موزه است که یک تالار بزرگ را پوشش می دهد.در این روش در موزه های مردم
شناختی می توان علاوه بر اطلاعات لازم،موسیقی متن مناسب با مجموعه را پخش نمود در موزه
های تاریخ طبیعی علاوه بر اطلاعات به طور مثال می توان صدای جانوران و پرندگان را نیز پخش
کرد.این شیوه برای موزه های هنری چندان قابل توصیه نمی باشد،زیرا تمرکز بازدیدکننده را مختل
می کند.در فضاهایی که مجهز به سیستم نمایش اسلاید اتوماتیک و یا فیلم استریپ یا فیلم سینمایی در
خارج از تالارها و یا داخل تالارهاست پخش صوت کاربرد مناسبی دارد و از این طریق می توان
مطالبی درباره ی معرفی موزه یا نمایشگاه یا توضیح درباره ی محتوای علمی تالارها برای
بازدیدکننده بیان کرد.
نوع دوم که از نظر بازدیدکنندگان مطلوبترین شیوه است شامل گوشیهایی است که بازدیدکننده آن را
به همراه خود به داخل سالن می برد و دو شاخه ی متصل به گوشی را در پریزهای واقع در
دیوارهای تالار و یا ستونهای نصب شده در تالار قرار می دهد.در سیستمهای پیشرفته این پخش
صوتها از چندین نوار استفاده می شود،به طور مثال به زبانهای مختلف و مطالب ساده یا انتقادی و یا
اطلاعات پیشرفته درباره ی محتوای مجموعه،و هر یک از این نوارها به یک پریز متصل می باشد
و بازدیدکننده برابر سلیقه ی خود آن را انتخاب کرده،دو شاخه ی متصل به سیم گوشی خود را در آن
قرار می دهد.این شیوه برای موزه ها ی پر رفت و آمد مفید نمی باشد،زیرا در یک لحظه فقط
بازدیدکننده های معدودی می توانند از پریزها استفاده کنند.
در نوع سوم دستگاههای ثابت نوعی سیستم پیامهای رادیویی با فرکانسهای پایین را به طور پی در
پی پخش می کند و از طریق یک سیم مخفی در اطراف تالار صدای آن به گوشی بازدیدکننده می
رسد.ایراد این روش آن است که وقتی بازدیدکننده در اواسط برنامه وارد تالار می شود باید مدتی
انتظار بکشد تا برنامه از نو آغاز شود.
نوع چهارم که انعطاف بیشتری دارد و بتازگی متداول شده است و از روشهای پیشرفته می باشد
شامل یک دستگاه فرستنده است که با علائم الکترومغناطیسی پخش می شود.این دستگاه فرستنده در
نزدیکی و یا پشت یک شیء قرار دارد.هنگامی که بازدیدکننده وارد میدان مغناطیسی می شود دستگاه
فرستنده علائم را گرفته،آنها را به امواج صوتی تبدیل می کند و هر چه بازدیدکننده به شیء نزدیکتر
شود صدای دستگاه بلندتر می گردد.در این روش چون پیام در طی روز مرتب تکرار می شود
بازدیدکننده می تواند به خوبی از آن استفاده کند و یا آنکه صدای مربوط به شیء مورد نظر خود را
انتخاب نماید.
نقشه راهنمای سمعی و بصری :
شک نیست که بازدیدکننده مایل است از امکاناتی که موزه در اختیار او قرار می دهد استفاده کامل
ببرد؛به همین دلیل نیاز به راهنمایی دارد.بنابراین،موزه داران آموزشی باید یک نقشه راهنما برای
استفاده از امکانات سمعی و بصری موزه تهیه کنند.در این نقشه اطلاعات کاملی درباره دستگاههای
فرستنده ارائه می شود و محل هر پایه ستون یا دیوار که بر روی آن پریزهای برق نصب شده با یک
شماره مشخص می گردد.
همچنین در آغاز هر تالار یک متن توجیهی یا مقدمه کوتاه،آثار ارائه شده در تالارها را معرفی و
ارتباط میان آنها را بازگو می کند.نویسنده ی متن باید مطلب را به نحوی تنظیم کند که هر عبارت به
طور کلی گویا و مکفی باشد و نیازی به ارجاع به اشیائی که بیشتر معرفی کرده نباشد و در حد
امکان پیام،آثار ارائه شده را به چند پیام کوتاه و مستقل تقسیم کند.
سیستم همراه :
در این وسیله متن راهنمایی ضبط شده بر روی یک نوار مغناطیسی و یا دیسک در داخل یک جعبه
پلاستیکی قرار می گیرد و بازدیدکننده آن را از شاخه ی خود آویزان می کند که با یک رشته سیم به
گوشی وصل می شود و با فشار بر یک دکمه قطع و می تواند صدا را قطع کند و هر زمان که
آمادگی داشت دوباره آن را وصل نماید و در صورت نیاز بخشی از آن را به عقب برگرداند.متن پیام
ضبط شده باید بسیار روشن با جملات ساده بوده،سرعت و شتاب آن کاملأ متناسب باشد تا شنونده با
وجود سر و صدای داخل تالار هر کلمه و جمله را به صورت رسا بشنود.امتیاز دستگاه سمعی همراه
بر دستگاه ثابت آن است که در دستگاه سمعی ثابت امکان بازگشت به عقب وجود ندارد.
امتیاز دیگر این دستگاه عملکرد انعطاف پذیر آن است،چه می توان متنهای مختلف را بر روی نوار
یا دیسک ضبط کرد،مانند راهنمایی یک گشت ساده در تالار و یا آثار و بررسی کامل یک اثر.در
انواع پیشرفته و مطلوب این دستگاه،بازدیدکننده خود می تواند نوار یا دیسک را عوض کند و پس از
شروع بازدید از بایگانی سمعی و بصری موزه متنهای مورد نظر خود را به امانت گیرد،سپس در
دستگاه جای دهد و استفاده کند.
سه امتیاز دیگر نیز می توان برای این سیستم برشمرد:1)این سیستم برای بازدیدکننده ی «منفرد»
یک نوع خدمت فردی به حساب می آید که راهنمایی توسط کارکنان موزه فاقد آن می باشد،زیرا
راهنما باید وظیفه راهبری یم گروه چند نفره را به عهده گیرد؛2)با کمک دستگاه همراه،بازدیدکننده
می تواند خیلی نزدیک به اثر قرار گیرد و به متن ضبط شده گوش دهد،در حالی که در راهنماییهای
دسته جمعی چنین چیزی امکان پذیر نمی باشد؛3)در نوار ضبط شده می توان از بیش از یک یا دو
صدا استفاده کرد و در فواصل موسیقی پخش کرده و از تأثیرات صوتی در مواقع لازم نیز استفاده
کرد.
برنامه های سمعی و بصری خودکار :
پیش از این گفته شد که دستگاههای پخش صوت همزمان شده با اسلاید و یا فیلم استریپ یا انواع
دیگر وسایل پخش تصویری در ورودی تالارهای موزه برای ارائه مطالب در مقدمه معرفی موزه و
مجموعه آن بیسار قابل استفاده است.البته پخش سمعی و بصری در داخل تالارها نیز در معرفی آثار
مفید است ولی صدای آن باید از طریق گوشی در اختیار بازدیدکنندگان علاقه مند قرار گیرد.
این روشها اکنون در اغلب موزه های مختلف متداول می باشد.
نوارهای ویدیویی :
استفاده از نواهای ویدئویی به منظور ارائه اطلاعات تکمیلی و جنبی درباره مجموعه موزه و یا سابقه
و تشکیلات و برنامه های دیگر موزه از گستره مطلوبی برخوردار است.پخش آن چنانچه درباره
مجموعه باشد می تواند در گوشه مناسب تالار مربوط انجام گیرد،به نحوی که با مسیر بازدید تداخل
نداشته باشد.در صورت امکان موزه اتاقکهای مناسب برای آن تهیه نماید.
آرشیو سمعی و بصری :
موزه ها اکنون بیش از پیش در پی غنی سازی آرشیویا بایگانی مواد سمعی و بصری می باشند.این
مواد که برای استفاده در پخش برنامه های موزه می باشد شامل نواهای سمعی و بصری گشتهای
موزه،نوار ویدیئو نمایشگاههای سابق موزه یا برنامه های با اهمیت سایر موزه ها،مصاحبه با
هنرمندان،دانشمندان،منتقدان،تکنسین ها،فرایندها و فنون مختلف گشتهای موزه ها و آثار باستانی در
سرار جهان،مطالعه طبیعت،هیأتهای باستانشناسی و امثال آن می باشد.
این مرکز بایگانی و اسناد سمعی و بصری برنامه هایی را چون نمایش منظم فیلم،اسلاید خودکار در
تالار نمایش موزه و یا نمایشهای اختصاصی برای بازدیدکننده در اتقکهای مجهز خاص ترتیب می
دهد،همچنین می تواند نمونه های متعدد فیلم،اسلاید همراه با متن کامل و یا سخنرانیها و فیلمهای
آموزشی نیز تهیه کند.تمام این موارد علاوه بر استفاده موزه،برای امانت و یا اجاره به مدرسه
ها،باشگاهها و یا مؤسسات دیگر خارج از موزه در نسخه های متعدد فراهم می شود.
ب)برنامه های کارگاهی و انتشاراتی :
برنامه های آموزشی اکثر موزه ها در کارگاهها و استودیوهای هنری برگزار می شود.در این مراکز
شرکت کننده مجاز است و یا تشویق می شود که آثار و اشیاء را در واقع لمس کند.
در تعدادی از این کارگاهها دوره های کارآموزی با خلاقیتهای هنری برگزار می شود،مانند
طراحی،نقاشی،کنده کاری،سفالگری،تاکسیدرمی،برپایی نمایشگاه،ماکت سازی و یا انواع دیگر
فعالیتهای تخصصی علمی،تکنولوژیکی،تاریخی و طرحهای هنری خاص موزه ها.اهداف و برد این
برنامه های کارگاهی در موزه ها مختلف است و به نیازهای اجتماعی،مکانی که موزه در اختیار
دارد،لوازم فنی،کارکنان و امکانات مالی که در اختیار بخش آموزش موزه می باشد بستگی دارد.
انتشارات از دیگر ابزارهای مفید برای افزایش جاذبه آثار ارائه شده و تعبیر و تفسیر مفاهیم نهفته
آنهاست.برای آنکه همه اقشار مردم بتوانند از آن استفاده نمایند در این مورد نیز باید مخاطب موزه را
سه گروه قرار دارد:1)جوانان کمتر از 12 سال؛ 2)بازدیدکننده عمومی؛ 3)متخصصان.
و........